Gjeke Marinaj
"Mos më ik larg" deri në "Infinit"
Shënime për dy vëllime poetike te Gjekë Marinajt
- Kolec Traboini.

Në dy libra te botuara, njeri ne Shqiperi me 1995 dhe tjetri ne Teksas me 2000, qe me rane ne dore kohet e fundit, gjeta poetin e vertete, poetin qe ne fillimet e veta ne 1990 modestisht kishte botuar nje poezi ne gazeten "Drita", poezine "Kuajt" qe i dha autorit te ri nga Bajza e Shkodres, sa fame aq dhe travaje.
Nderkohe qe shumë lexues ane e mbane Shqiperise e admironin, madje ato 21 rradhe i kishin kopjuar e kaluar dore ne dore, sigurimi i asaj kohe e therret autorin ne Degen e Brendeshme ne Shkoder per nje bisede informative, ç'ka nenkuptonte rrezikun e arrestimit te tij. I ndodhur perpara dyerve te hapura te burgut te diktatures, autori preferon arratine ne Jugosllavi. U tha atehere se autori iku duke mos lene kurrfare gjurme, e kjo per shume dashamires te poezise krijoj nje boshellek, trishtim e pshtjellim te madh, sepse kurrkush nuk e ndjente veten te sigurtë e te perjashtuar nga kesisoj thirrjesh ogurzeza te Sigurimit. Do te kalonin 5 vjet (kohe e bjerrjes se madhe intelektuale per Shqiperine) dhe ne librarite e vendit do te shfaqej libri "Mos më ik larg" çfare perbente aktin e kthimit poetik te Gjek Marinajt tek lexuesit shqiptare, qe nga Teksasi i Amerikes ku ai tashme jetonte e krijonte. E ne kete kthim poetik poezia e shume njohur "Kuajt" kishte te drejten e qytetarise per te qene ne krye te 52 poezive qe perben vellimin e pare poetik te autorit.

Le ta percjellim tek lexuesi, per te risjelle emocionet e asaj kohe, kur na dukej vetja te ishim me shume kuaj se sa njerez:

KUAJT
Tërë jetën duke vrapuar rrimë
Shohim veç përpara
Ç'bëhet prapa s'duam t'ia dimë.
Ne nuk kemi emër
Të gjithëve kuaj na thonë.
Nuk qajmë,
Nuk qeshim;
Heshtim,
Dëgjojmë;
Hamë atë ç'na japin,
Ecim nga na thonë,
Asnjë nga ne s'është mendje hollë.
Kush qe kalë mbreti,
Posti qe i lartë
Kush qe kalë princeshe
I bënë shalë të artë
Kush qe kalë fshatari
Pat samarë me kashtë
Kush qe kalë i egër
Tërë jetën fjeti jashtë.
Po qemë dhe mbetem kuaj, para njeriut!

Ne vellimin e pare poetik, te shkruar sa ne Shqiperi ne arratine kampeve te perqendrimit ne Beograd dhe me pas me 1992 poezite ne token e lire amerikane, Kalifornia dhe Teksas spikat ritmi poetik i jetes me vargje lirike si: "Ku po me shpie kaq thelle vetmia ime"- nga poezia "Sot ndjehem tretur bote", apo ankthi i pritjes ne boten e mergimtarit:
"Pemet i leshuan neper toke gjethet...
E zogjte vrapojne pas tyre te te gjejne
me mendimin se jane gjurmet e tua...
Ata ecin dhe lendine e mundon
nje pritje e gjate."
(Nga poezia "Vonesa e motres")

Ndryshe prej vellimit te pare ku spikatin ndjesi te brishta rinore, pas pese vjete udhe ne shtigjet poetike Gjek Marinaj vjen me nje ze te formuar e vecanesi ne artin poetik. Ai shfaqet si poet i konsoliduar, mjeshter i vargjeve te cilat pershkohen mme nje intensitet drite e figuracioni ne levizje te vazhdueshme, abstragime pertej realitetit, frymemarrjen qe tretet ne avujt e tokes, ne pellumbat e Nerudes, llaven e vullkaneve dhe vajzat e Kalifornise, duke e shfaqur botene vet poetike here si gjysemplanet i perskuqur e here-here si luledielli vangogian ne nje metamorfim te shndritshem sic pershkohet drita ne fibrat optike. Perceptimi i botes prej ndjesive poetike te autorit te librit "Infinit" eshte modern dhe shpreh ne vetvehte zhvillimet marramendese qe ka marre shoqeria njerezore, e cila ne aparence te krijon pershtypjen se teknologjia e sofistikuar e ndjenjat e holla jane ne kahje te kunderta ekstreme, por ne te vertete tek poetet me potencial te larte artistik unisohen, sepse, le ta citojme serisht poetin marinajn ne vargjet per Van Gogun:

Koha e femijezuar fut kembet e vockla
ne kepucet e tua te enjtura arti.
................................
Jeta do te soset me vone
pse koha ka shtangur para "Lulediellit" tend.
(nga poezia "Jeta do te soset me vone").

"...Tokesoret dergojne astronome, anije kozmike, Apollo 13...
te zbulojne jete ne planetet e tjera, e dashur.
Pa e kuptuar se dicka magjike per te mire ka ndryshuar
me rritjen tuaj,
pa e ditur se te gjitha planetet jane te vargezuara
dhe te varura si stolisje enderrore ne qafen tende."
(nga poezia "Pa e kuptuar-Dusites")

Parathenien e ketij libri, Agron Tufa, vec te tjerash ben edhe kete vleresim te cilin desherojme ta citojme: "Infinit" ashtu si gjithe poezia shqipe e vjeter dhe e re, ruan ne qender te saj unin lirik, porse tek marinaj, ky fare uni lirik eshte i dhene ne modusin e objekteve rreshqitese, pamundesise, mallit elegjiak per ate "une" te zhdukshem ne strukturat e ngurta dhe te vrazhda te botes."

"Sonte do te shkas tinezisht nga gjumi
me masken e embel te nje enderre ne fytyre..."
(Nga poezia "Shqiperi").

Njeri prej krijimeve me perfaqesues te mjeshtrise dhe figuracionit poetik te Gjek Marinajt eshte poezia titullin e se ciles autori ja ka vene vellimit te vet:

Infinit
Pika qendrore e ekuadorit te drejtesise
nuk mund te jete e barazlarguar nga ne.
Sepse jeta mbetet nje teoreme
ku kushti dhe perfundimi
na jepen krejtesisht paradoksale;
minus dicka ne arsyetim
e plus dicka tjeter ne perberje.
Keshtu vehtja ne grafikun e gjithesise
del prej nesh ne kahe te kunderta.
Dhe mbesim ne pozicionin:
minus pafundesish te ashtushem
dhe plus pafundesisht te keshtushem.

Padyshin qe vellimi poetik "Infinit" i Gjek Marinajt bashke me librat "Dritarja e nje britme" e Anton Çefes dhe "Vjeshta ne aeroporte" e Luigj Çekajt, perbejne nje perfaqesim dinjitoz e kualitativ te poezise se kultivuar ne Diasporen Shqiptare ne Amerike ne kuadrin e pergjithshem te Letersise Shqipe, prandaj kjo e fundit nuk duhet t'i leje ne harrese por t'i terheqe ne gjirin e saj. Ato jane si burime te pazevendesueshme dhe vitale te lidhjeve se degeve ne trungun shqiptar te poezise e te jetes kulturore mbareshqiptare.

Ne nje leter qe me dergoi keto dite shkurti poeti Gjek Marinaj, me shkruan: "Sot, per mendimin tim, artistet jane heronjet me te ndershem qe ka kombi yne. Te jesh sot artist do te thote te shkyesh nga shpirti per te krijuar dhe te rrjepesh nga lekura e kurrizit per te botuar. Por, ngaqe nuk mund te leme pas dore kete pune, nuk na e ka kush fajin."

Kolec Traboini, Boston - 11 Shkurt 2001

[Faleminderit nga Arben Cokaj]