Ėshtė fjala pėr njė
vjershė tė shkurtėr prej dhjetė vargjesh, mbasi dy prej tyre
pėrsėriten si refren. Ajo mban titullin Shqiptarėve lidhė
n'besė dhe nuk figuron nė asnjė pėrmbledhje poetike tė
deritanishme tė Gurakuqit, nė Shqipėri dhe nė diasporė. Pėr
pasojė mungon nė tė gjitha antologjitė, ku poeti pėrfaqėsohet nė
krijime tė tjera si Shqypja e Burrit, Qindresa,
Dallėndyshes apo Deka e zanave:
E botuar pėr herė tė parė (dhe tė fundit) nė Bruksel tek
Albania e Konicės , numėr 3/1899, faqet 35-36, poezia kaloi pa
rėnė nė sy tė kritikėve dhe tė studiuesve, ndoshta sepse u shfaq
nė njė revistė me periodicitet mujor dhe jo nė njė libėr me
qarkullim shumė mė tė gjatė. E megjithatė ajo jep bukur e saktė,
pėrmes thjeshtėsisė sė jashtme e tensionit tė brendshėm,
gjendjen e Shqipėrisė nė atė kohė, kur autori ishte vetėm njėzet
vjeē:
Luigj Gurakuqi (1878 -
1925)
Pėr tė gjithė an' jemi
rrethue
Anmiqt kqyrin me u avitė:
Don' tok't tona me i
zaptue,
Don'krejt fare me na
qitė.
Nė sulm tonė' pushka
s'na pret
S'na rren parja, i bim
shqelm arit
N'luft ' tuj dekun pėr
vend t'vet
Si me le i bahet
shqiptarit
Dy prej vargjeve tė mėsipėrme u bėnė realitet i dhimbshėm. Ai i
strofės sė parė: Don' tok't tona me i zaptue, me lėnien jashtė
hartės, mė 1913, tė gjysmės sė trojeve shqiptare. Ai i strofės
sė dytė: S'na rren parja, i bim shqelm arit me xhepat bosh tė
ish-ministrit tė financave, pas atentatit tė 1925-ės. Toni
kushtrimor i refrenit: Bini djem me gjith furi, Pret prej jush
Shqypja liri! qė kulmon jo vetėm mendimin poetik, por edhe atė
politik tė Gurakuqit, u bė shkak i dėbimit tė atij nga Shqipėria,
zgjatur gjer mė 1908. E pikėrisht kėtu hesht poezia, pėr tė
folur piktura
PIKTURA
Ėshtė fjala pėr njė kompozim nė vaj mbi karton, nė pėrmasat 55
me 78 cm, pa firmė dhe pa diēiturė, qė ka fiksuar kthimin nė
Shkodėr tė Gurakuqit, pas shpalljes sė kushtetutės nga
xhonturqit, me 2 korrik 1908. Shkak pėr njohjen e paktė tė
pikturės ka qenė vendosja nė njė kėnd tė pandriēuar mirė, nė njė
mjedis tė mbyllur e me njė numėr tė kufizuar shikuesish, si dhe
afėrsia me aksponatin e rrobeve tė pėrgjakura tė Luigjit, vatėr
dominante ku pėrqėndrohej vėmendja e ēdokujt. Piktori i merituar
Kel Kodheli e solli punėn e tij, nė shtėpinė muze Luigj
Gurakuqi, qė me krijimin e saj me 19 shkurt 1964.
Ėshtė njė interpretim realist me disa penelata impresioniste, qė
duken tek drita, ajri, prekja e figurave. Autori ka punuar me
masa tė plota penelatash. Telajoja ndahet nė dy masa: nė pjesėn
e poshtme tė errėt, ku spikat ndonjė e kuqe-vjollcė-okėr e
kostumit kombėtar dhe nė pjesėn e sipėrme tė kaltėr tė ēelėt, ku
spikat figura e tė riut 29 vjeēar. Ngjyrat janė kontrastuese.
Dinamizimi i tabllosė theksohet prej penelatave tė shkathta.
Drita qė vjen nga liqeni, tregon njė ēast pasdrekeje dhe krijon
njė atmosferė mjaft sugjestive. Peizazhi ka njė lloj qetėsie,
ndėrsa figurat janė plot lėvizje.
I porsazbritur nga anija nė breg tė Bunės, Gurakuqi ka hipur nė
pajton, tė cilit nė ēast turma qė shtyhej t'i dilte para, ia ka
shmprehur kalin, pėr tė tėrhequr vetė shtagat e pėr tė ēuar
Luigjin gjer nė Lulishten Popullore, pikėrisht aty ku sot
ndodhet pėrmendorja e tij
Populli i bėri njė pritje madhėshtore,
qė Noli do ta quante tė denjė pėr njė Mesi (Shih: Piro Tako,
Luigj Gurakuqi. Jeta dhe vepra, Tiranė, 1980).
Gurakuqi me kapelė republika nė dorė pėrshėndet njerėzit, tė
cilėt tė zėnė me pritjen e tij s'iu del koha tė heqin kapelet,
qeleshet, fesat
Drita bashkė me ngjyrat bėhen elemente tė dorės sė parė, pėr tė
krijuar atmosferėn festive. Ngjarja shpaloset nė njė mjedis tė
hapur dhe mėnyra e paraqitjes ėshtė perspekti-ve. Ėshtė njė
kompozim asimetrik, i ndėrtuar me dy linja horizontale: mė e
fortė e poshtmja, mė e butė e sipėrmja, e cila ndihmon
perspekti-vėn. Mbi kėto dy linja horizontale pėrftohet njė linjė
vertikale (figura e Luigjit), por qė mbėshtetet nga linja pak tė
fshehura diagonale (nga shtagat e karrocės, tek duart e hapura
tė Luigjit). Mbi kėtė ndarje vėrejmė vlerė trekėndėshi
Zhvendosja e figurės kryesore djathtas qendrės sė kompozimit
ndihmon pėr tė dhėnė idenė e lėvizjes. Ndaj ndjejmė njė ritėm nė
rritje, ndjejmė njė sens hapjeje, qė pėrfundon nė mėnyrė tepėr
tė dukshme tek duart e Luigjit, pėrmes njė kėndvėshtrimi
romantik.
Protagonisti megjithėse nga ana proporcionale mė i vogėl, ngaqė
s'ėshtė nė plan tė parė, gėzon nga piktori forcėn grafike, duke
u siluetuar nė sfond tė ēelėt, gjė qė s'e kanė figurat e tjera
edhe tė planit tė parė.
Mesazhi i pikturės ėshtė kthimi nė atdhe. Por me ardhjen e Luigj
Gurakuqit nė Shkodėr, apo tė Ismail Qemalit nė Vlorė, qė i bėhet
e njėjta pritje, rikthehet shpresa.
Kjo tabllo kompozicionale e njė artisti me bagazh profesional,
si Kodheli, e lė syrin e shikuesit tė ēdo kohe tė sintetizojė.
|